Carita Buhun

NINI-NINI MALARAT JEUNG DELEG (GABUS) KASAATAN[1]

Jaman baheula aya nini-nini malarat teu kinten-kinten, papakéanana geus butut sarta laip, disampingna ogé, ngan ukur bisa nutupan orat.  Kitu deui dahar leueutna salawasna ngan sapoé sakali baé, malah-malah sakapeung mah datang ka potpisan sapoé dua poé henteu manggih-manggih sangu, ngan ukur nginum cai wungkul.  Ari buburuh dederep henteu kaduga jeung geus henteu laku, wantu-wantu enggeus kolot kurang tanagana.  Jadi kahirupanana taya deui ngan tina ngaroroték baé dina tegal-tegal atawa kebon awi, ari beubeunanganana dipaké nukeuran béas atawa cangkaruk ka tatanggana.

Pandéning imahna ngan sempil baé, ditangkodkeun kana pongpok imah baturna, kitu ogé hateupna bilikna geus balocor, wantu-wantu henteu aya pisan, anu daék nulung mangngoméankeun, ku tina henteu boga sanak baraya, sumawona anak incu, éstuning nunggul pinang.Ari éta nini-nini téh sakitu nya kokolotanana henteu pisan nyaho ka gusti Alah, ulahbon ngalampahkeun téa kana paréntahna, jenenganana ogé henteu apal, pangrasana ieu bumi jeung langit téh jadi sorangan baé, euweuh anu midamel.

 Dina hiji mangsa éta nini-nini geus dua poé henteu manggih-manggih dadaharan, sosoroh nukeuran sangu ka tatanggana taya nu méré.Ti dinya manéhna tuluy ngajentul di imahna bari humandeuar pokna, “Aduh, cilaka teuing diri aing ieu, nya ayeuna paéh langlayeuseun téh”.Sanggeus ngomong kitu téh, tulcel, boga niat rék ngaroroték deui ka tegal, bari sugan manggih dangdaunan atawa bongborosan nu ngeunah dihakan, keur tamba ulah langlayeuseun teuing.  Geus kitu bral leumpang ngajugjug ka tegal kaso urut nyundutan, anu deukeut kana talaga, sarta di sabeulahna deui nyandingkeun walungan gedé.  Barang datang ka dinya, éta nini-nini téh manggih lauk deleg pirang-pirang, rék pindah tina walungan kana talaga.  Sanggeus nepi kana tengah-tengah éta tegal kabeurangan, panon poé geus kacida teuing panasna, jadi deleg kabéh awakna taluhur kukumurna, ku tina seuseut datang ka henteu bisa maju leumpangna.  Kusabab éta deleg kabéh pada nyandang susah tanwandé manggih bilahi paéh kasaatan.

 Di dinya éta nini-nini téh bungah kacida, pikirna geus tangtu manggih untung meunang lauk pirang-pirang boga keur nukeuran sangu.  Tapi manéhna héran neuleu aya hiji deleg, anu panggedéna ti sakabéh baturna, jeung deui leumpangna ogé pangheulana, kawas-kawas nu jadi ratuna sarta bisaeun ngomong, pokna, “Samiun Alah kuring neda hujan!  Samiun Alah kuring neda hujan!”  Kitu baé omongna bari tatanggahan ka luhur.  Ari ku nini-nini téh didéngékeun baé saomong-omongna éta deleg téh, hayang nyaho kumaha kajadianana.  Barang geus kira-kira satengah jam lilana datang hujan gedé naker wani cileungcangan, ti dinya éta deleg barisaeun deui leumpang tuluy kebat lumakuna, ari nini-nini téh datang ka ngadégdég awakna tina bawaning tiris kahujanan sarta léngoh balikna teu barang bawa.Kacaritakeun éta nininini téh sanggeus datang ka imahna tuluy mikir bari ngomong di jero haténa, “Ih boa lamun aing ogé neda widi ka nu ngaran Alah téh, meureun di paparin, ari piomongeunana mah nya cara deleg téa baé, ngan bédana aing  mah rék neda uwang.

 Ti dinya éta nininini ség baé tapakur di imahna, bari ngomong tatanggahan ka luhur nurutan sakumaha kalakuan deleg téa. “Samiun Alah kuring neda uwang! Samiun Alah kuring neda uwang!” Kitu baé omongna teu eureun jeung pikirna anték kacida panedana ka gusti Alah, datang ka geus teu aya pikiran deui ka nu séjén.

Ari jalma anu imahna di tangkodan ku imah nininini téh, banget ngéwaeunana, ku sabab gandéng jeung bosen, saunggal poé unggal peuting ngadéngékeun omongna éta nininini, ngan kitu baé, taya pisan répéhna. Tuluy baé nyentak ka nininini téh pokna, “Nini! Répéh aing gandéng, ngan kitu baé euweuh deui kasab, moal enya Alah téh sumping ka dieu, seba duit ka manéh; jeung kitu baé mah anggur ngala suluh, ngala daun ka leuweung meureun aya hasilna; jeung deui; lamun manéh henteu beunang di carék, geura undur baé imah manéh ulah ditangkodkeun ka imah aing.

 Panyentakna éta nu boga imah ku nininini henteu digugu, tonggoy baé ngomong nyuhunkeun duit ka Alah anggur beuki tambah maksudna.Bareng geus nepi ka lima poéna, anu boga imah téh, beuki kacida garétékeunana, henteu beunang dicarék, sarta dititah undur henteu los. Ti dinya éta jalma tuluy nyokot karung goni beunang ngeusian ku beling, datang ka pinuh sarta dipékprékan, supaya jejel ambih beurat, niatna rék dipaké ngabobodo ka nini-nini téa, sina di nyanaan duit paparin Alah ragrag ti luhur, jeung sugan nyeurieun ditinggang tonggongna, ku éta karung ambih kapok moal ngomong kitu-kitu deui.

 Kira-kira geus wanci sareupna ku éta jalma karung téh dibawa naék ka para, tuluy diponcorkeun tina sipandak ditindihkeun ka handap mener kana tonggongna nininini téh kalengger tina bawaning nyeri. Ana geus inget, nénjo aya karung ngadungkuk kacida atoheunnana, panyanana nya éta karung duit, paparin ti Alah.Anu boga imah téh suka seuri nénjo kalakuan nini dug-dug deg-deg, semu banget atohna. Geus kataksir piengkéeunana bakal meunang éra kabobodo, karana nu dikarungan téh tétéla pisan yén beling.

Geus kitu karung téh disembah ku nini-nini téh bari ngomong kieu, “Nuhun Alah! Nuhun! Naha loba-loba teuing maparin duit téh, mana ari keur ajengan, aya kénéh nun?” Ti dinya tuluy geuwat dibuka. Geus kitu kersana nu agung, dumadakan éta beling kabéh jadi duit, aya uwang emas aya uwang pérak, jeung deui kumaha gedéna baé aya nu jadi ringgit, aya nu jadi ukon.Ari isukna tatangga kabéh daratang ngadegdeg, yén éta nini-nini meunang bagja boga duit pirang-pirang, asal tina dibobodo, malah kapala distrik sumping ka dinya ngalayad, sarta tuluy dilaporkeun ka nagara jeung ditétélakeun asal purwana. Ari timbalan ti nagara, éta nini-nini henteu kaidinan cicing di kampung, bisi aya nu nganiaya dipaling duitna, jeung diurus dipangmeulikeun lembur imah, katut eusina. Ti wates harita éta nini-nini téh jadi sugih teu kinten-kinten.

 Kitu deui dipikanyaah ku menak-menak tina saregep kumawulana jeung tambah alus budina, kalulutan ku jalma réa sobatna, tina suka tulung  ka jalma-jalma nu miskin, sumawonna ka nu keur kasusahan, margi ngaraskeun kadirina basa keur malarat kénéh.Kacaritakeun éta jalma, anu méré karung beling téa, kabitaeun naker neuleu éta nini-nini téa jadi beunghar, lantaran dibobodo karung beling ku manéhna.  Geus kitu boga niat hayang nurutan.

Ti dinya tuluy nganjang, sejana rék badami, supaya dibales ku éta nini-nini téa sina nindih ku karung beling ka manéhna, pokna, “Nini saterangna éta duit téh asalna beling beunang kula ngarungan, dipaké ngabobodo ka sampéan, kusabab satadina kaula giruk ngadéngékeun ajengan ngomong baé nyuhunkeun duit ka Alah, tatapi ahir-ahir éta beling dumadakan wet jadi duit kabéh.  Ku prakara éta ayeuna kaula rék neda dibales ku sampéan, hayang ditinggang ku karung beling, karana tanwandé jadi duit ogé cara nu geus kalampahan, tatapi kaula mah hayang ditinggang ku dua karung, nu galedé, ambeuh kaula leuwih beunghar manan nini.  Wangsul nini téh, “Hadé heug baé geura tapakur, cara kaula baréto”.  Ti dinya éta jalma téh tuluy balik, sadatang ka imahna heug baé tapakur nurutan sakumaha polahna nini-nini téa sarta ngomong, pokna, “Samiun Alah kuring neda uwang! Samiun Alah kuring neda uwang!”  Kitu baé omongna jeung pikirna ujub kacida nangtukeun yén bakal meunang duit ti Alah dua karung goni parinuh.  Bareng geus nepi ka lima poéna, nini-nini téh tuluy ka imahna éta jalma nu keur tapakur téa, bari mawa dua karung beling beunang méprékan, sarta tuluy dibawa naék nka para, ti dinya heug éta dua karunganana ditindihkeun kana tonggongna.Barang blug ninggang, sek baé kapaéhan malah-malah tulang tonggongna datang kapotong.

Arina inget ngageuwat ménta parukuyan ka pamajikanana, heug karung téh dikukusan, ari mentas dikukusan tuluy disembah, bari ngomong nurutan cara omong nini-nini téa, pokna, “Nuhun Alah! Nuhun! Naha maparin duit réa-réa teuing, mana ari keur ajengan?  Aya deui?”Barang geus tamat ngomong karungna dibuka, béh beling kénéh baé henteu daékeun jadi duit, ti dinya kacida hanjakaleunana datang ka ngalembah rék ceurik tina bawaning aral, ség baé bijil omongna suaban ngahina ka gusti Alah pokna, “Ih naha Alah téh wét pilih kasih, dipangnyieunkeun duit sawaréh? Ari kaula henteu? Jeung deui: kumaha naha atawa Alah téh geus diganti deui tayohna, da nu baréto mah bisa nyieun duit ku beling, ari Alah nu jeneng ayeuna tayoh-tayoh henteu bisaeun?

 Ti wates harita éta jalma gering heubeul pisan nyeri cangkéng, tatamba kapirang-pirang dukun. Tina aya kénéh berkah Alah bisa cageur ogé, tatapi tanpadaksa, jadi bongkok tonggongna, datang ka henteu kuat nyiar kahirupan rosa-rosa, lawas-lawas manéhna jadi malarat cara nininini téa, kawas-kawas jadi tépa malaratna éta nini ka éta jalma téa.

Asal Muasal Bulu Lutung Hideung

Jaman baheula sasatoan teh barisa ngomong kawas jelema biasa. Sakabeh sasatoan hirupna teh sauyunan jeung tara mumusuhan. Ari anu dianggap mush ku sasatoan teh ngan hiji, nyaeta paninggaran.Hiji poe si kuda Sebra jeung si Lutung keur ngalobrol.“Tung jigana mah ngan bulu urang bae anu teu rupa-rupa warnana teh, nya?” ceuk si kuda Sebra“Enya nya, nga urang bae nu goreng bulu teh. Tenjo tuh si Merah mah, buluna mani rupa-rupa, “ tembal si Lutung.“Tung, kumaha lamun bulu urang teh urang pulas bae ambeh rupa-rupa kawas batur!” ceuk si kuda Sebra.“Hayu bae, ayeuna urang menta cetna heula ka patani, sugan bae bogaeun keneh, sesa eta patani ngecet saungna” tembal si Lutung.

Bral bae si Sebra jeung si Lutung arindit ka imahna patani, rek menta cek. Kabeneran di imah patani aya keneh cet, tapi kari cet hideung.“bae lah cek hideung oge” ceuk si Sebra, nya dibikeun bae cet teh ku patani ka Si Sebra jeung si Lutung.Kacaritakeun si Sebra jeung si Lutung sasadian rek mulas bulu maranehna.“urang heula ah nu dipulasna” ceuk si Sebra, “Sok bae lah” tembal si Lutung bari prak mulas bulu si Sebra. Ari Warnana teh geus disatujuan ku duanana oge, nyaeta warna belang. Ku sabab bulu si sebra mah bodas, nya warna buluna teh jadi hideung  bodas, mani alus katenjona oge.

Sanggeus bulu si Sebra kabeh dipulasna, nya ayeuna bagean si Sebra mulas bulu si Lutung. Ku sabab cetna di handap, nya ku si Sebra teh rek dikatempat nu rada luhur, kakara ge cet teh rek dikaluhurkeun, na ari jeletit teh suku si Sebra digegel sireum. Bakat ku kaget, nepi ka cet teh ragrag ngabanjur si Lutung nu keur diuk handepan si Sebra. Nya atuh bulu si Lutung jadi hideung saawak-awak. Tah ti harita lutung teh warna hideung.

MANEHNA

“ kumaha nya euy?”
“ ari urang mah teu bisa nangtukeun,kudu milih nu mana. ngan ari ceuk urang mah bisa waé gogoda éta téh” Iwan ngajawab.
“ urang gé sabenerna mah sok rajeun mikir ka lebah dinya, sarta ngusahakeun pikeun mopohokeun manéhna. Tapi éta téh da ngan sakeudeung, inget deui inget deui ka dituna mah. Ti mimiti nempo gé da karasa geus aya nu béda. beungeutna mah teu sabaraha geulis, loba nu leuwih geulis, tapi duka kumaha da asa resep nempokeunana téh, teu matak bosen. sipatna ogé matak pikaresepuen pisan ceuk urang mah. Urang mah nu teu bisa poho téh kana sorana, dédéngeueun pisan. Ieu mah duka urang nu géér duka kumaha ngan urang mah ngarasa manéhna gé aya rasa. Manéhna gé ngarasa sok diperhatikeun ku urang.“
“ ari sikep manéh kumaha ka manéhna?” Iwan malah nanya
“ puguh nyéta urang téh sok api-api teu nempo mun rajeun teu kahaja panggih gé. Sok sieun apaleun urang merhatikeun waé. Sieun apaleun urang resepeun.”
“ naha bet sieun?da ari rasa resep, nyaah, cinta mah hak sakabéh jalma” ceuk Iwan
Saré téh rada peuting harita mah, jam 12 kakara saré. Kapikiran waé tuda. Beuki lila téh asa beuki kapikiran. Sakapeung sok dibanding-banding jeung Santi, asa loba unggulna manéhna mah. Sok kaduhung sakapeung mah naha baheula bet rurusuhan jangji rék serius jeung Santi. Da atuh baheula téh keur bener-bener butuh ku nu ngadukung, butuh batur ngobrol, curhat. Keur riuet pisan nyusun skripsi baheula téh.

SANGKURIANG

Dumasar kana sasakala kasebut, dicaritakeun yén Raja Sungging Perbangkara indit moro. Di tengah leuweung Sang Raja miceun cai mani anu murag kana daun "cariang" (taleus leuweung). Hiji babi leuweung bikang nu ngaranna Wayungyang anu keur tatapa hayang jadi manusa nginum cai mani tadi. Wayungyang reuneuh sarta ngalahirkeun orok nu geulis. Orok geulis éta dibawa ka karaton ku bapana sarta dibéré ngaran Dayang Sumbi landihan Rarasati. Réa raja anu ngalamar DayanG Sumbi, tapi saurang ogé euweuh anu ditarima. Tungtungna para raja silih perangan. Dayang Sumbi nyingkurkeun diri ka hiji pasir dibaturan ku hiji anjing jalu nyaéta si Tunmang. Sabot keur uplek ninun, toropong anu keur dipaké ninun kaén ragrag ka handap. Alatan ngarasa haroréam capé, Dayang Sumbi ngucapkeun kecap-kecap anu teu dipikir panjang leuwih tiheula, manéhna jangji yén saha ogé anu mangnyokotkeun toropong anu ragrag lamun lalaki baris dijadikeun salakina. Si Tumang mangnyokotkeun toropong kasebut sarta dibikeun ka Dayang Sumbi. Dayang Sumbi ahirna ngajadikeun si Tumang salakina sarta ahirna ngalahirkeun orok lalaki nu dibéré ngaran Sangkuriang.
Sabot Sangkuriang keur moro di jero leuweung, manéhna nitah si Tumang pikeun ngudag babi bikang Wayungyang. Alatan si Tumang henteu nurutkeun, mangka dipaéhan ku Sangkuriang. Haté si Tumang ku Sangkuriang dibikeun ka indungna anu tuluy diasakan sarta didahar ku Dayang Sumbi. Sanggeus Dayang Sumbi nyaho yén anu didahar téh haté si Tumang, manéhna kacida ambekna sarta nakol sirah Sangkuriang ku siwur anu dijieun tina batok anu ngabalukarkeun tatu.
Sangkuriang indit ngumbara ngurilingan dunya. Sanggeus sakitu lila leumpang ka wétan ahirna manéhna mecenghul di kulon sarta tanpa sadar geus anjog deui ka padumukan Dayang Sumbi. Sangkuriang henteu apal yén putri geulis anu kapanggihna nyaéta Dayang Sumbi – indungna. Sangkuriang jeung Dayang Sumbi silih pikaasih sarta silih mitresna. Tanpa ngahaja Dayang Sumbi nempo urut tatu dina tarang Sangkuriang sahingga nyaho yén Sangkuriang téh anakna sorangan sarta megatkeun tali asih. Cacak kitu Sangkuriang tetep memaksa ngajak lakirabi ka Dayang Sumbi. Tungtungna Dayang Sumbi ménta sarat nu pamohalan kacumponan nyaéta sangkan Sangkuriang mangnyieunkeun parahu sarta situ dina waktu sapeuting ku cara mendet walungan Citarum. Sangkuriang nyanggupan ieu sarat.
Mangka Sangkuriang nyieun hiji parahu tina hiji tangkal anu tumuwuh di béh wétan, tutunggul tangkal éta robah jadi gunung Bukit Tunggul. Régangna ditumpukkan di palebah kulon sarta jadi Gunung Burangrang. Ku bantuan para guriang, bendungan ampir réngsé dipigawé. Dayang Sumbi reuwas, terus mendeko munajat ka Sang Hyang Tunggal ambéh maksud Sangkuriang henteu kabiruyungan. Dayang Sumbi ngahibar-hibat heulayan boéh rarang (lawon bodas hasil tinunanna), anu temahna ngahasilkeun cahaya caang jiga panonpoé nu rek meleték di béh wétan. Sangkuriang jadi ambek, dina puncak amarahna, bendungan anu aya di Sanghyang Tikoro dibedol, cocok (tutup) kamalir walungan Citarum dialungkeunana ka arah wétan sarta ngajanggélék jadi Gunung Manglayan. Cai Talaga Bandung ogé jadi surut deui. Parahu anu dipigawé kalawan hésé capé ditalapung ka arah kalér sarta robah wujud jadi Gunung Tangkuban Parahu.
Sangkuriang terus ngudag Dayang Sumbi anu dumadakan ngiles di Gunung Putri sarta robah jadi sagagang kembang jaksi. Sedengkeun Sangkuriang sanggeus nepi ka di hiji tempat anu disebut Ujungberung tungtungna ngiles ka alam gaib (Ngahiyang).

CIPEUCANG

Kacatur kacaritakeun cak kolot, dihiji tempat anu ayana di Kabupaten Bekasi, Kecamatan Bojongmangu, Desa Sukamukti aya hiji lembur nu ngarana Cipeucang. Kunaon eta lembur teh dingaranan Lembur Cipeucang, cak kolot baheula diieu lembur teh loba sasatoan terutama Peucang, Sato bangsaning embe anu awakna letikan ti embe.
Di ieu tempat teh aya cai anu ngocor titungtung kidul nepi tungtung kaler nu di sebut Cipamingkis. Tah di Cipamingkis ieu bangsaning sasatoan ngarinum terutama Peucang. Kusabab cai teh jadi tempat kahirupan mahluk anu harirup sato, tatangkalan oge jalma kabeh ngabutuhkeun cai.
Tah kusabab kitu ieu Lemburteh dingaranan Lembur Cipeucang. Asalna tina ngaran sato nyaeta Peucang jeung cai anu ngalir di eta tempat, Ci = Cai anu ngalir di eta tempat, Peucang = sato anu loba baheula didinya. Disebut weh Cipeucang.
Nepikeun kiwari oge masi aya keneh Cipamingkis anu ngalir di Cipeucang, jeung masi loba jalma lamun usum halodo kacarainateh ka Cipamingkis eta.
Jeung hiji deui di ieu lembur teh lahir saurang jajaka nu ganteng ngalempereng koneng loba nu resep jeung nu bogoh. Tepatna kaping 16 sasih Mei warsih 1987 di lahir keunana. Dugi ayeuna eta jajakateh aya keneh ayeuna kuliah di UPI Kampus Purwakarta nu jenenganana Ojim Suryana tea.

Mangga Ma’ Ene

Waktos abdi alit keneh, abdi sok resep ameng sareng pun nini. Pun nini, Ma’ Ene disebatna ku tatangga, teu tiasaeun nyarios basa Indonesia. Anjeunna mah mung nyarios basa Sunda. Janten di bumi oge, sareng pun nini mah tara nganggo basa Indonesia.

Ma’ Ene teh teu tiasa nyerat, teu tiasa maca, namung pinter ngadongeng. Seueur pisan carios sareng dongeng nu rame. Abdi teh salah sahiji incu paporit Ma’ Ene. Waktos es-de keneh mah, unggal wengi abdi teh ngumpul sareng Ma’ Ene. Ngadangukeun dongeng bari nundutan. Dongeng, ngabobodo budak cengeng, ceunah mah nya?

Pun nini teh teu ngasaan sakola. Namung Ma’ Ene mah gaduh sumangat nu ageung hoyong diajar. Waktos abdi kelas tilu es-de, Ma’ Ene tiasa nulis ngaran anjeunna sorangan sareng tiasa milang.

Ma’ Ene oge sumanget pisan ngawulang diajar basa Indonesia. Sok rajin tumaros ka abdi… Ari ieu basa Indonesa-na naon? Ari itu? Ari ieu? Waktos Ma’ Ene pupus — abdi es-em-pe kelas tilu — anjeunna tos tiasa nyarios basa Indonesia satengah-satengah.

Sok aya wae nu pikaseurieun dina basa Indonesia Ma’ Ene teh. Conto-na mah soal ‘buah’. Pan Ema teh naroskeun, “Upami tangkal basa Indonesia-na naon?” Abdi ngawaler, “Pohon, Ma”. Teras Ma’ Ene naros deui, “Upami buah basa Indonesia-na naon?” “Mangga, Ma,” ceuk abdi teh.

Kabeneran di hareupeun rorompok teh aya tangkal buah. Ma Ene teh janten sok nyarios ka tatangga, “Ini pohon teh belum ada manggah-nyah”. Wah, pinter geuning si Ema teh….

Di hareupeun rorompok oge aya tangkal sejen. Tangkal jambu. Hiji poe, tatangga naroskeun ka Ma’ Ene. “Ini pohon jambu, ya Ma?” Ma Ene ngawaler, “Iyah, ini pohon belum ada manggahnya”. Si tatangga teh lieur-eun…. teras naros, “Ma’, bukannya ini pohon jambu?” “Iyah, inih pohon jambuh, tapi belum ada manggahnyah,” saur Ema. Si tatangga mangkin lieur bin jangar…. matak ngaleos weeee.

Teu lami, abdi nerangkeun ka pun nini yen mangga teh “buah”, ari bubuahan mah tetep wae buah. Namung pun nini teh teu ngartoseun. Da sesah ngartosna atuh nya. Matak lieur. Pan buah teh mangga, naha bet salah?

Abdi seuri. Teu nanaon, Ma’ Ene. Buah teh leres mangga. Meuni manis…. Ma’ Ene meuni kacida polosna. Matak sok sono ka Ma’ Ene. Pun nini nu polos sareng welas asih. Ma’ Ene, abdi mikaasih ka anjeun……..